Het is helaas niet de eerste keer. Weer wordt een eigenzinnige kunstinstelling in het voortbestaan bedreigd. Ondanks een positieve beoordeling van het Mondriaan Fonds dreigt Kunstverein, een florerend proeflokaal voor nieuwe kunst- en presentatievormen in Amsterdam, te moeten sluiten omdat er bij gebrek aan budget geen subsidie wordt toegekend. Wij maken ons hier grote zorgen over, want dit soort kunstinstituten zijn de voelsprieten van de Nederlandse culturele sector. Als je die verliest, dan verschraalt het aanbod. En onder een minder divers aanbod lijden we allemaal.

Periferie
Kunstverein is vijftien jaar geleden opgericht om gaten in het culturele veld te dichten. Het toont de kunst die net naast de canon valt, de periferie van de kunstgeschiedenis. Je vindt er ondergewaardeerde kunstenaarspraktijken, van makers (kunstenaars, vormgevers, schrijvers, vaklieden, choreografen) die (nog) geen podium krijgen bij grote gevestigde instituten. Waar de programmering in musea doorgaans een lange aanlooptijd heeft, handelt Kunstverein als klein en wendbaar instituut op het scherpst van de snede. Wars van modes, de kunstmarkt of tijdelijke trends.

Cultureel innoveren zit in het DNA van het instituut. Lang voordat de gemiddelde influencer er een dagtaak aan had, wist Kunstverein al een trouwe community kunstliefhebbers aan zich te binden. Het was de eerste kleinere presentatie-instelling in Nederland die met een leden- of vriendenkring de betrokkenheid van het publiek vergrootte. Iedereen is welkom, kan tegen een vergoeding lid worden en meedoen, net als bij de lokale voetbalclub. Die opbrengsten vormen een stabiele basis onder de financiering van het instituut, maar voor een gezond financieel draagvlak moeten die wel worden aangevuld met andere geldbronnen. Het gaat om de mix. Net als in de gehele sector.

Fitness-studio voor de kunst
Na vijftien jaar is deze kleinschalige presentatieruimte uitgegroeid tot een nationaal en internationaal gewaardeerde ‘fitness-studio’ voor de kunst, met zorgvuldig samengestelde en gevarieerde ‘trainingsprogramma’s’. Een plek om het oog te trainen en het denken over kunst verder te ontwikkelen. Van de doorgewinterde kunstprofessional tot de nieuwsgierige newbie –iedereen is welkom en kan er de hedendaagse kunst in zijn vele verschijningsvormen ervaren. De projecten worden consequent goed ontvangen door lokale en internationale pers. Het aantal samenwerkingspartners en het publiek groeien voortdurend. Kunstverein bleek ook een professionele springplank, die getalenteerde medewerkers klaarstoomt voor een verdere loopbaan in het culturele veld.

Internationaal staat Kunstverein bekend vanwege de succesvolle manier waarop nieuw leven wordt geblazen in het repertoire van maatschappelijk relevante, vaak historische, artistieke praktijken. Ze doet dat zorgvuldig, diepgaand en speels. De vorm volgt daarbij altijd de inhoud. Een samenwerking met kunstenaars kan resulteren in een tentoonstelling, maar ook in een presentatie, een performance, een lezing, of een publicatie. En alles daartussenin. Niet je standaard aanpak dus, als in: ‘Opening - check. Tentoonstelling - check. Finissage - check’. De vorm is vaak onverwacht. Een intiem diner, een mobile merch shop, een radioshow, of op locatie nippen aan ‘Dirty Feminist Martinis’. Bij Kunstverein kun je terecht voor bijzondere, op maat gemaakte mise-en-scènes, altijd verrassend en vernieuwend.

Exit Kunstverein
Het is een gemeenplaats geworden, maar oh zo waar: zonder dit soort experiment staat de kunst stil. Met kunstenaars en het publiek onderzoeken waar de kunst en presentatievormen zich heen kunnen bewegen is van fundamenteel belang voor de toekomst van een gezonde en weerbare kunstsector. Want geen voetballer debuteert zonder enige voorbereiding in het Nederlands elftal, en geen kunstenaar debuteert zomaar in het Stedelijk Museum. De kansen en mogelijkheden die Kunstverein biedt vormen een onmisbare schakel in de keten.

De ironie wil dat de grote fondsen deze kwaliteiten volmondig onderschrijven. Kunstverein heeft inmiddels al twee keer een positieve beoordeling gehad, en dat is bereikt zonder een structurele subsidie. Het schrijven van het Mondriaan Fonds mondde op drie juli jongstleden echter uit in: “Advies: positief, niet toegekend vanwege tekort aan budget”. Wat? Ja, je leest het goed. Er is te weinig geld voor de hele sector, en daarom wordt er een ‘zaaglijn’ geformuleerd waar een aantal kleine, kritische en niet middle-of-the-road-instellingen onder lijken te vallen. Maar zonder deze ondersteuning ontstaat een neerwaartse spiraal. De kaars dooft langzaam uit. Exit Kunstverein.

En dat zou, juist nu, een groot verlies zijn. Want op een steenworp afstand van de museale mastodonten aan het Museumplein, heeft Kunstverein recent een nieuw thuis gevonden. Dankzij een creatieve fondsenwerving campagne wist het instituut zich voor de lange termijn te vestigen in Amsterdam-Zuid. Daar, in dat ‘museale’ stadsdeel, kan ze haar unieke positie met verve uitbouwen en de periferie van de kunst letterlijk in het culturele centrum van Amsterdam positioneren.

Beste regering en fondsen, het is nog niet te laat. We roepen u op de noodlottige besluiten te heroverwegen en Kunstverein te redden van de ondergang.

Roos Gortzak (directeur Vleeshal)
Ann Demeester (directeur Kunsthaus Zürich)
Hicham Khalidi (directeur Jan van Eyck Academie)
Maxine Kopsa (directeur De Ateliers)
Charles Esche (directeur Van Abbemuseum)
Stijn Huijts (directeur Bonnefanten museum)
Rein Wolfs (directeur Stedelijk Museum Amsterdam)
Emily Pethick (directeur Rijksakademie van beeldende kunsten)
Margriet Schavemaker (directeur Kunstmuseum Den Haag).